Podróż Wszystko już było czyli u źródeł cywilizacji. Yazd - w królestwie wież.

14 listopada 2015 - sobota - dzień siódmy.

Rano dowiadujemy się o zamachach w Paryżu. Smutno. 

Dzień wstaje słoneczny, choć jest dość chłodno. Odkrywam, że chusty i szale, które musimy nosić, a które do tej pory nie stały się ulubioną częścią, nie tylko mojej, garderoby i w każdej możliwej sytuacji dozwolonej prawnie, czym prędzej je zdejmujemy, sprawdzają się tu bardzo dobrze. Rankiem, zazwyczaj chłodnym, chronią głowę przed zimnem, w południe zaś przed ostrym, mimo listopada, słońcem. Dziś zaczniemy zwiedzanie miasta od peryferii, ale jakże ciekawych. Pojedziemy do miejsca, gdzie znajdują się Wieże Milczenia, przybytki, które wybudowano, aby spełnić ostatni obowiązek wzg. bliźniego.

             Aby sprawić, że dusza jego zazna spokoju czyli pochować go. Ale w funkcjonującej od 3 wieku prawie oficjalnie religii nie można było zwłok ani spalić ani pogrzebać. Wyznawcy Ahura Mazdy, bo tak nazywa się bóg czczony przez zoroastrian oddają cześć 4 żywiołom: ziemi, powietrzu, ogniowi i wodzie. Żaden z nich nie może zostać zbrukany. Kiedy człowiek był na pograniczu życia i śmierci, był bardzo stary lub ciężko chory, przywożono go poza miasto, gdzie w asyście kapłanów oczekiwał na ducha śmierci. Myto go i ubierano w białą szatę. Specjalne psy, zwane czterookimi, bo nad oczami miały białe plamki, wpuszczane były do pomieszczenia w którym znajdował się oczekujący na śmierć i jeśli pies patrzył na niego tzn. że śmierć jeszcze nie nadeszła, jeśli zaś uciekał wzrokiem od twarzy człowieka, to znaczyło, że w pomieszczeniu znajdowal się Duch Śmierci i  człowiek już nie żył.  Psy stwierdzały zgon również w inny sposób, na piersiach uznanego za zmarłego kładziono kawałek chleba nasączonego oliwą i powierzano instynktowi psów stwierdzenie zgonu. Jeśli pies zjadał chleb, to znaczyło, że już nie żyje. Zwłoki transportowano na wzgórze i składano w niezadaszonej wieży. Z czasem nadlatywały sępy i inne drapieżne ptaki, które oczyszczały  kości, a te zsypywały się przez sito do wykopanego dołu. Towarzyszący zwłokom kapłan, bacznie przyglądal się, które oko straci zmarły najpierw. Jeśli pierwszym wydziobanym było oko prawe, to dusza wędrowała do nieba, jeśli lewe, to będzie potępiona. 

      Oglądamy wieże z otworami w centralnej części zadaszenia, to świątynie czcicieli ognia. Ogień traktowano jak jeden z 4 świętych elementów przyrody, ale sam w sobie nie był przedmiotem kultu. Czczono boga Ahura Mazdę. Ogień zaś uważano za łącznik między światem ludzkim a boskim. 

Po emocjonującym poranku pełnym wrażeń związanych z religią znacznie starszą od do tej pory znanych, jedziemy do zoroastriańskiej świątyni. Świątynie te nazywa się świątyniami ognia. W ich centralnych punktach nieprzerwanie pali się ogień. Zoroastrianie czczą ogień uznając w nim najczystszy i najdoskonalszy twór Ahura Mazdy, bo ogień jak wcześniej zaznaczyłam, nie jest Bogiem, ale jego symbolem. Wyznawcy Ahura Mazdy wyznaczają biało odzianych kapłanów, którzy podtrzymują ogień. Im dłużej się on pali, tym jego świętość jest większa. Ognia nigdy nie gasi się i pali się on od momentu wybudowania świątyni.

               Zoroastryzm jest monoteistyczną religią opartą na wierze w Ahura Mazdę, którego prorokiem jest Zaratustra żyjący najprawdopodobniej około 1000 r. p.n.e. (dokładnych dat nikt nie zna). Jego życie jest stawiane za wzór wyznawcom. To przewodnik, taki jak Mahomet dla muzułmanów i Chrystus dla chrześcijan. Jest to jedna z najstarszych religii monoteistycznych. Jej wyznawcą spośrod znanych osób był Freddy Mercury. Wg niektórych religioznawców, teologie chrześcijańska i islamska czerpią pełnymi garściami z zoroastryzmu. Ojczyzną zoroastryzmu jest Iran. To właśnie tutaj narodziła się ta religia i tu znajdują się najważniejsze jej świątynie. Kraj, w nazwie którego jest „Islamic Republic of Iran”, licząc od Cyrusa do 7 wieku, nie był państwem islamskim. Islam przybył wraz z najazdem Arabów. Obecnie jest religią dominującą, ale historia i tradycja Iranu jest powiązana z zoroastrianizmem. Religia zbudowana jest na zasadzie przeciwności, tak jak w chrześcijaństwie. Ahura Mazda to Pan Mądrości, a jego przeciwieństwem jest Angra Mainju czyli Zły Duch. A u nas? Anioły i diabły, walka dobra ze złem. W chrześcijaństwie Bóg występuje w 3 osobach - Trójca święta, Ahura Mazda wraz z sześcioma "świetlistymi istotami" tworzy "Świętą Siódemkę". Istoty te to zbiór cech, które posiada sam Ahura Mazda i które są wskazaniem drogi życiowej dla wyznawców. Tu "Święta Siódemka", a w chrześcijaństwie 7 grzechów głównych. Bóg stworzył świat w 7 dni, a Ahura Mazda? Oczywiście, że w tydzień. A kiedy uznał, że wszystko zadziała, zaatakował jego dzieło Angra Mainju. Co się stało? Wyjałowił żyzne gleby i powstały pustynie, zmienił charakter wód opływających Iran i uczynił je słonymi, skaził rośliny, zwierzęta i ludzi i wszystko co żywe zaczęło chorować i umierać. I tak będzie dopóki Ahura Mazda nie zstąpi na ziemię, aby na nowo zaprowadzić porządek. A u nas? Gdy nadejdzie Królestwo Boże. A gdy Bóg zstąpi na ziemię to zmartwychwstaną pogrzebani i odbędzie się sąd ostateczny, dobrzy do nieba, źli do piekła, a ci dający nadzieję do czyśćca. I to nie jest wykładnia chrześcijańskiej doktryny, ale założenia zoroastrianizmu. Jest jeszcze i mowa o odkupicielu, który narodzi się z dziewicy. Sporo tu podobieństw z islamem. Dla wszystkich 3 religii wspólna jest idea szczęśliwości wszelkiej po życiu doczesnym, oczywiście bogobojnie przeżytym, w raju. W islamskim szyiźmie 12 imam nie umarł, a ukrył się, podobnie jak Zaratustra, który zanurzył się w jeziorze. Czy to przypadek, że wszystkie religie powstały na tym terenie? Czy to naprawdę bóg stworzył człowieka czy może warstwa najbardziej wpływowych ludzi roszczących sobie prawo do decydowania o losach innych wymyśliła boga, aby chronić własne interesy?

W świątyni rzeczywiście pali się ogień. Umieszczony za grubą szybą sprawia, że nie można zrobić zdjęcia, przynajmniej ja tego nie potrafię.  

                        Amir Chakhmag Complex to niewątpliwie jeden z symboli Yazdu. Wybudowany został w 15 wieku przez Jalal-Amir-al-Din-Chakhmag, gubernatora prowincji, za panowania Timurydów. Trzypiętrowa ażurowa konstrukcja składa się z symetrycznych nisz, które na pierwszym i drugim piętrze są symetryczne wzg.trzonu budowli, z którego wzdłuż największej bogato ozdobionej płytkami w kolorze niebieskim wnęki na pierwszym piętrze, wyrastają smukłe wieże minaretów, zwieńczone 2 kulami. Trzecie piętro złożone jest z 3 nisz. Budowla jest pewnego rodzaju teatrem. W miesiącu muharram odbywają się tu przedstawienia poświęcone męczeńskiej śmierci trzeciego imama Hosseina, syna Alego i Fatimy a wnuka Mahometa, pod Karbalą. Jest to święto Aszura, bardzo ważne dla szyitow na całym świecie.  

Przechodzimy przez plac. Zatrzymujemy się przy fontannach. Postacie 3 nosiwodów symbolizują dostępność do wody dla każdego bez względu na pochodzenie i stan portfela. Na ulicach i placu są kraniki z wodą. Podobno jest to woda zdatna do picia. Mijają nas ludzie,  wszystkie kobiety w czarnych burkach, jest inaczej niż w Shiraz. Tam dominowały krótkie płaszczyki i jeansy, tutaj jest tak jakby wszyscy przywdziali żałobę. Gołym okiem widać, że Yazd jest bardziej konserwatywny, chociaż islam dotarł tu później niż do Chuzestanu.

Wspaniałe ponad 45 metrowe (różne źródła podają 47 lub 48) minarety Meczetu Piątkowego zdominowały stare miasto. Monumentalna budowla ma wyłożony płytkami jeden z najwyższych w Iranie portal wejściowy, otoczony przez 2 minarety ozdobione 15 wiecznym kufickim cytatem z Koranu. Oszałamiające zdobienia, zwłaszcza w kopule i mihrabie oraz wzory nad zachodnim wejściem na dziedziniec sprawiają, że meczet jest przepiękny. Pod kopułą znajdują się ułożone z niebieskich podłużnych płytek,  przez wielu kojarzone ze swastyką wzory , symbolizujące nieskończoność, ponadczasowość, narodziny i śmierć, pochodzące od Ariów budujących obiekty w Iranie w 15 wieku pne. W islamie, w języku arabskim, istnieją dwa określenia meczetu : masdżid czyli tam gdzie oddaje się cześć Bogu i dżami czyli miejsce gdzie gromadzą się muzułmanie na piątkową modlitwę. Każdy dom modlitwy, niezależnie od rozmiarów, może służyć jako masdżid. Natomiast dżami to meczet piątkowy. Zgromadzeni wierni nie tylko modlą się, ale słuchają też piątkowego kazania wygłaszanego przez chatiba. Chutba, piątkowe kazanie zawiera nie tylko treści religijne, ale i komentuje sytuację bieżącą. Spełnia więc nie tylko funkcję religijną, ale i polityczną. Pewnie dlatego muzułmanie mieszkający poza krajami islamskimi chcą mieć zagwarantowane prawo budowy meczetu tam gdzie mieszkają, bo stanowi on miejsce jednoczące społeczność, a więc bardzo symbolicznie ważne. Meczet Piątkowy to największy i główny meczet w mieście. Po dziedzińcu meczetu przechadza się mężczyzna w czarnym turbanie i zielonym szalu, to rzadszy widok niż spotkanie muzułmanina w białym turbanie. Kolor turbanu oznacza bowiem, że pochodzi on z rodu uprzywilejowanego, zaś szal to symbol odbycia pielgrzymki do ważnego dla muzułmanów miejsca. I nie musi to być Mekka, ale np. Karbala. 

                    Wokół pięknego, monumentalnego Meczetu Piątkowego rozciąga się stare miasto. Wpisane na listę UNESCO, uważane jest za jedno z najstarszych zamieszkanych bez przerwy miast świata. Wąskie uliczki, częściowo zadaszone tworzą labirynt, jakby stworzony przez pustynie, są tej samej co ona barwy, a budulec przypomina glinę zmieszaną z piaskiem.  Cisza odbija się od murów, wędruje od pustego zaułka do muru ogradzającego ulice. Na ulicach nikogo nie ma, tylko w jednym zaułku ekipa budowlana naprawia mury. Czasem przemknie niczym zjawa ubrana na czarno kobieta. Czasem przejedzie skuter czy inny jednoślad, ale nie rower. Ale to tylko pierwsze wrażenie. Tu jednak naprawdę mieszkają ludzie. Na drzwiach ich domów znaleźć można 2 kołatki, jedna służy gościom zdążającym do pana domu, to mężczyźni, którym otworzy mężczyzna. Druga kołatka jest mniejsza, z niej korzystać mogą kobiety odwiedzające panią domu. Spacerujemy tymi ulicami odbijając się niemal od jednej ściany do drugiej, czasem jest tak wąsko, że można dotknąć 2 ścian rozkładając ręce. Wąskie, kręte uliczki sprawiają wrażenie wyrwanych pustyni,  Niska zabudowa tworzy labirynt od zaułku do zakrętu w którym, niestety nie można się zgubić. Gdy już myślałam, że będą mnie szukać okazało się, że zewsząd widać smukłe wieże Meczetu Piątkowego. Docieramy do więzienia Aleksandra Wielkiego. To jedna z tych nieprawdziwych historii, ale nazwa dobrze brzmi. Podobnie jak znajdujący się dosłownie o rzut kamieniem Meczet 12 imamów. Już sama nazwa sugeruje, że coś nie tak, bo przecież 12 imam wybrany w 868 roku ciągle żyje. Pozostaje tylko w ukryciu. Z dachu jednego ze znajdujących się na starym mieście hoteli podziwiamy panoramę miasta. Wszędzie widać badgiry. Na horyzoncie góry, pięknie ośnieżone na tle niebieskiego bezchmurnego nieba prezentują się wyjątkowo groźnie.

W wąskich piaskowych uliczkach czas się zatrzymał. Maleńkie sklepiki oferują to na co wieki temu patrzył Marco Polo, a co potem opisał we wspomnieniach, zaświadczając o wysokiej jakości produkowanych tu jedwabi. W jednym z nich kupuję szale jedwabne z wełną, są miłe w dotyku i mają bardzo ładne wzory. Nie tylko perskie, choć oczywiście w stylizowane pawie oko i łezki też wybieram, to i w grochy odkładam. Do tego jeszcze piękna duża jedwabna chusta. Zaskakują ceny, są znacznie niższe od tych w Shiraz. W następnym sklepiku, który okazuje się maleńką manufakturką, kupuję niewielki ceramiczny, oczywiście w kolorze turkusowym  ażurowy świecznik. Idziemy w stronę wieży z zegarem. Jest wczesne popołudnie. Sklepiki pomału zamykają się, brak klientów. Postanawiamy odpocząć przy herbacie. W jednym z hoteli w restauracyjnej sali spotykamy znajomych z grupy. Zamawiamy herbatę i soki z kiwi. Przeglądam kartę i ze zdziwieniem widzę wśród oferowanych kaw "irish coffee". Kiedy kelner przynosi zamówione napoje, pytam o tę zaskakującą w tym miejscu kawę. A dokładnie czy zawiera ona scotch whisky. Kelner z błyskiem rozbawienia w oczach i udawanym oburzeniem informuje mnie "Here is Iran, we have not whisky". Kiedy uśmiecham się i pytam czy to irański patent "irish coffee without whisky" słyszę, że to " similar to irish coffee". Uśmiechamy się wszyscy, Irańczyk wygląda na zadowolonego z tego krótkiego kontaktu i rozbawionego pytaniem. Pyta czy jeszcze może coś podać. Tymczasem przy stoliku obok siada 2 mężczyzn. Wyglądają na Skandynawów, ojca i syna, zwiedzających Iran. Zamawiają obiad. I wtedy niespodziewanie do ich stolika podchodzą 3 dziewczyny z telefonami w rękach. Na migi proszą o wspólne zdjęcie. Skandynawowie zdają sie nie rozumieć sytuacji. Wtedy jedna z dziewczyn przechodzi na angielski. Fotografują się po kolei z młodszym z mężczyzn, po czym jedna z nich z pięknym uśmiechem wygłasza, tak, że słyszą wszyscy siedzący w sali " beautiful man". Chłopak jest zaskoczony, cała sytuacja dzieje się jakby obok niego, nie odezwał się nawet jednym słowem. Dziewczyny ze śmiechem opuszczają restaurację, za chwilę wyglądają z tarasu znajdującego się nad salą restauracyjną. O tempora! O mores! To jest ten konserwatywny Yazd! 

            Popołudnie spędzamy w pałacyku Karim Khana, tego samego, który w Shiraz wybudował twierdzę. Dolat Abad to rezydencja perskiego władcy, który nie używał tytułu szaha, ale regenta chłopów tak jakby w ich imieniu sprawował władzę. Karim Khan Zand wybudował ten niewielki pawilon pośród  ogrodów około 1750 roku. Wnętrze pawilonu jest piękne, skomplikowane kratownice i wspaniałe witraże zapierają dech. Nad budynkiem góruje  jeden z najwyższych badgirów Iranu, odbudowany po zapadnięciu się w 1960 roku. A wokół roztacza swe uroki prawdziwy perski ogród.

              To nie koniec atrakcji na dziś. Wieczorem jedziemy poza miasto do odrestaurowanego karawanseraju, który teraz pełni funkcję hotelu. Po kolacji na dachu budynku, który zajął I miejsce w konkursie na najlepiej odnowiony stary dom, bierzemy udział w lekcji astronomii. To bardzo miłe zakończenie szóstego dnia pod irańskim niebem. Nie tylko w przenośni, ale dziś w sensie dosłownym. 

Chyba każdy dom posiada charakterystyczną dla tego terenu wieżę pełniącą funkcję klimatyzatora. Badgiry to w dosłownym tłumaczeniu łapacze wiatru. Bo w istocie ich rola sprowadzała się do przechwycenia najlżejszego nawet podmuchu niesionego znad pustyni gorącego powiewu. W mieście gdzie latem temperatury normalnie sięgają 40 stopni koniecznością stało się skonstruowanie prostej naturalnej klimatyzacji. Od dwóch do sześciu wież buduje się na obwodzie dachu. Gorące pustynne powietrze wpada przez otwory i prowadzone jest do dużego pomieszczenia, znajdującego się głęboko pod ziemią i  zawierającego zbiornik z wodą.Powietrze zostaje schłodzone i przez otwory wentylacyjne wraca do domu.